සිදුවීමක් සිදුවන්නේ සිදු වන ලෙසය. ඒත් විටෙක සිදුවන සිදුවීමක් තීරණාත්මක වන්නේය. එවිට ඒ සිදුවීම් සුවිශේෂි වේ. එ සුවිශේෂි බව නිසාම ඓතිහාසික සන්ධිස්ථානයක් බවටද පත් වේ. මෙහෙම පත් වූ තිරණාත්මක ඉතිහාස සන්ධිස්ථාන යනු සර්වකාලීන සිදුවිම්ය. සිදුවීම යහපත් වුවද අයපත් වූවද එය හැම කාලයටම බලපාන මූල සීදුවීමක් වන්නේ මෙහෙමය. බුදුන් වහන්සේගේ ලංකාගමනය විජයසිංහ කුමරුගේ ‘‘සිංහාගමනය’’ වගේම මිහිදු හිමිගේ මහින්දාගමනයයි මේ වගේ සිදුවිම්ය. එළාරගේ ලංකා අක්රමණය, කාළිංගමාඝගේ ආක්රමණය’ ආදියේ සිට මේ වගේ හොද නරක කුමක් වුවත් සිද්ධියත් සිද්ධිය තීරණාත්මකව ඒ නිසාම ඉතිහාසගත වී ඇත. ලංකාවේ සිදුවීම් ඓතිහාසික වන විට හමුවන අමුතු තාලයක් වන්නේය. එනම් සිදුවීමක් සිදුවන තාලයක් රිද්මයක් ඇති වීමත් සිදුවීමෙන් සිදුවීමටම සමාන කාල රිද්මයක් ඇති විමත්ය. මේ නිසා ලක් ඉතිහාස වත හරි හැටියටම තේරුම් ගැනීමට වදන් අකුරු ජාන වගේම සිදුවිමෙන් සිදුවිමට ඇති අමුතු රිද්මයක් මුලික වේ. එ අනුව ඉතිහාසය වදනින් වදනට අකුරෙන් අකුරටද ජානයෙන් ජානයටද වගේම සිදුවීමෙන් සිදුවීමත් මත තැනි ඇති ‘‘රිද්මයත්’’ සෙල්ලිපි නටඹුන් වගේම ඉතිහාස සොයන්න ඇති සාධකයකි.
මේ සිදුවීමෙන් සිදුවිමට සිදුවී ඇති සිදුවීම් වල රිද්මය මේ විදියට අමුතු සේයාවක් දිස් කරයි. බුදුන්ගේ ලංකා ගමනය සිදු වී හරියටම සියවස තුනක් ගෙවී යන තැන මහින්දාගමන සිදු වී හරියටම තුන්සිය වසරක් හෙවත් සියවස් තුනට පසු බුද්ධසේන සහ පාහියන් ආර්යපාදයන් වහන්සේලාගේ ලක් ගමනය වන්නේය. ඉන් හරියට සියවස් තුනක් ගෙවී ගිය තැන මෛති්ර භවන්ත ආර්යපායන්ගේ ලංකාගමනයද සිදු වන්නේය. මෙහම ගිහින් මේ ගමන ටිබෙට් ජාතික එස්. මහින්ද හිමිගේ ලංකාගමනය දක්වා සිදුවන්නේ තුන්සිය වසරකට වරක්ය. එතකොට බුදු හිමියන්ගේ ලංකාගමනය හි සිට ලක්දිවට ආගමනය වූ තිරණාත්මක පැවිද බෞද්ධ චරිත සියවස් තුනින් තුනටම වැඩම කර ඇත්තේ මන්ද?. එවිට තෙරෙන්නේ සිදුවීමෙන් සිද්ධවීමට රිද්මයක් ඇති බවයි. ඒ රිද්මයට එකම තාලයක් ඇති විට එය සිතිය යුතු ඓතිහාසික රහසකි. රහස් අනාවරණය කර ගැනීමම ඉතිහාසය අනාවරණය කර ගැනීමය. ඒත් ඉතිහාසය සෙවීමට ඇති මග ලෙස තවමත් සොයන්නේ සෙල් ලිපි පත පොත පූරාවිද්යා නටඹුන් සහ ප්රාග් මෙවලම්ය. එනමුත් ඒ කිසිවකින් වටහා ගත නොහැකි, ඉතිහාස රහස් ගබඩාවහි යතුර සිදුවීම් වල රිද්මයන් අතරින් සොයා ගත හැක. එවිට සිදුවීම හා රහස එකට පෑහෙන බව කිව යුතුය.
මේ විදියට ගත් විට බුදු සසුනට අදාල සිදුවීම් සියවස් තුනෙන් තුනට සිදුවී එම සිදුවීම් තීරණාත්මක වී ඇත. ඒ වාගේම ලක් ජනසිරිතට අදාල ගිහි සිරිත් තීරණාත්මක සිදුවීම් සිදුකර ඇත්තේද එවන් රිද්ම පෑහීමක් අනූවය. කී්ර:පූ 6 වන සියවසේ විජය රජු ජාතික සිරිත ඇරඹූ විට ඉන් සියවස් තුනකට පසු කි්ර:පූ තුන්වන සියවසේ පණ්ඩුකාභය රජතුමා ජාතිය එක්සත් කරන්නේය. ඒ ජාතිය අක්රමණිකයකුට යටත් වූ විට දුටුගැමුණු රජු ඇවිත් ජාතිය ඒකීය කරන්නේ හරියටම ඉන් සියවස් තුනකට පසුවය. වඩාත් පුදුමය දනවන්නේ ඉන් හරියටම සියවස් තුනක් ගෙවී ගිය තැන මහසෙන් රජතුමා පැමිණ ලංකා රාජ්යයේ ඊළග ජාතික දේශපාලන විප්ලවය කරන සැටියය. මේ විදියට අවසන් ජාතික පුනුරුදය ලෙස බි්රතාන්ය අධිරාජ්යවාදීන්ගෙන් රට නිදහස් කළ මහාමාන්ය සේනානායකයන් දක්වා මේ ජාතික දේශපාලන විප්ලවය තුන්සිය වසරකට වරක් සිදුව තිබේ. සිදු වීමෙන් සිදුවීමට සිදු වී ඇති අමුතු තාල කථාව මෙයය. මේ තාල රිද්මය සසුනට දේශපාලනයට පමණක් නොව ලක් කතා අන්දරයටම බැදී ගෙතී ඇත්තකි. සාහිත්ය කලාවේ සිට මේ රටේ ගෘහ නිර්මාණ වලද ජීවන විලාසිතා ආදී හැම අතකටම බැදී ඇති රිද්ම තාලයකි. ඒසේ නම් ලංකාව , ක්රමය සහමුලින්ම වෙනස් කරන ජාතික තීන්දුව සදහා ජාතික සිදුවීමක් සිදුකරන්නේ තුන්සිය වසරකට වරක්ය. තුන්සිය වසරකට වරක් සිදුවන සිදුවීම සිදුවීමෙන් සිදුවීමට සමාන ඒකම විෂය දහරාවකද සිදුවන්නේ ඇයිද?. මේ ප්රශ්ණයට උත්තරදීමට කාබන් නියැදි පරියේෂනයකට බැරිය. සෙල් ලිපියක් හෝ ගරාවැටුනු නටඹුන් හෝ ලෙන් චිත්ර ශෛල ගුහා දැකබලා ගැනීමෙන් බැරිය. ඒ සියල්ල තුලින් ලබන දැනුම තීරණාත්මකව අවශ්යමය. ඒත් මේ සිදුවීමත් සිදුවීමෙන් සිදුවීමට ඇති සමාන කාල රිද්මය තේරුම් ගැනීමට වෙනස් මානයක් අවශ්ය වේ. ඒ බැවින් සිරිලක අතීතය සොයන ඉතිහාඥයන් පුරාවිදඥායන් මානව විද්යාඥයන් සහ භාෂාඥයන් වගේම කාලරිද්ම වියතුන්ද අවශ්ය බව තේරුම් ගත යුතුය. සමහර විට මෙවැනි නව මාන සොයා බලන්න මේ රටේ ඉතිහාස පරියේෂණ අධිකාරින්ට වේලාවන් ඇත්තේම නැත. වෙලාවක් ඇතත් ඔවූන් දන්නේම දන්න දේ කර ජීවත් වී මියයාමටම පමණි. නමුත් නොදන්නා නොදකින පැතිමාන දන්නා දකින ශාත්රඥයන් මේ රටේ අපමණව ඇත්තේය. ඔහුන්ගේ දැනුම මියයන දැනුමක් නොව, ඒ වගේම විකුණන විකිණේන දැනුමක්ද නොවේ. ඒ දැනුම.... තම ශිෂ්ය පුත්රයාට ආදරයෙන් ගෞරවයෙන් සහ ආදර්ශයෙන් කියා දී පුහුණු කර දායාද කරන පූජනීය දැනුමකි. එවැනි දැනුම ඇත්තෝ තවමත් පරපුරක් තනමින් මේ රටේ ජීවත් වේ. ඒ පරපුර මේ තාල රිද්මය දන්නේය. දැනගෙන සිදුවීමෙන් සිදුවීමක් සිදුකරමින් රටේ දිශාවද වෙනසකට වෙනස් කරයි. දැනුම ඇත්තේ සටහන් වල හෝ කටපාඩම් කළ වාක්ය වල නොව පූර්ණ භාව නිදහස් සිතුවිලි වල බව ඔහුන් පසක් කර ඇත. ඒ සොබා වියතුන්ගේ ගුරුකුලය තවමත් නොසිදී ගලන්නේය. එයත් තුන්සීය වසරින් තුන්සීය වසරට සුභම සුභ සිදුවීමක් සිදුවීමෙන් සිදුවීම සිද්ධවනවා වගේම දෙයකි.
සුජිත් අක්කරවත්ත.