කි‍්‍ර:ව 1868 අවුරුද්දය. ඒ අවුරුද්දේ දුරුතු මහේ දවසකි. කෑගල්ල දිස්ති‍්‍රක්කය වෙන් වන්නේ එදාය. එදාම කෑගල්ලට අලූත් දිස්ති‍්‍රක් විනිශ්චයකාර පදවියක්ද ඇති වූයේය. ඒ අලූත් පදවිය හිමි වන්නේ ‘‘හැරී චාල්ස් පර්විස් බෙල්’’ මහතාටය. ඔහු තෙමේ පදවිය ගත් දාම වට්ටාරම පන්සලට ගොඩ වැදී එහි ‘‘නදුන් මණ්ඩපය’’ දැක බලා ගත්තේය. ලක් කතාවත අලූත් ගමනක් අරඔන සුභ දැක්ම වන්නේ එදාය. වට්ටාරම රාජ මහා විහාරයේ නදුන් මණ්ඩපය හි තැන්පත් වී තිබුණු ඓතිහාසික ලියවිල්ල අතට ගත් විනිසුරුතුමා එහි අතීත පවත දැන ගත්විට මවිත වන්නේය. ඒ ඉතිහාස පවත නම් ‘‘වට්ටාරම අස්න’’ ය . වට්ටාරම අස්න දෝතට ගත් හැරී චාල්ස් පර්විස් බෙල් ලංකාවේ පුරාවිද්‍යාව කෑගල්ලෙන් පටන් ගත්තේ එදාය.
වට්ටාරම අස්න සොයා ගන්නට වන වැදුණු බෙල් ශි‍්‍ර‍මතාණන්ට ‘‘බුද්ධ මිත‍්‍ර කුමරයා’’ හමුවන්නේ මල් වැස්සා වෙහරට ගිය මල් වැහි වහින හිරි පොද වැස්සේදීය. ඔහු ඒ අමුතු දසුනින් වශීකෘතව ඇලී ගැලී එහි දැහැන් ගතව බලා හිදියේය. සුද්දා මැණීකේ මළුව අමදින ආල ලාලිත වැසි පියවර බෙල් තුල ඇති කලේ සංයමය හා බැදුණු ලාලිත ලෝලිත ශාස්ත‍්‍ර හැගීමකි. සුද්දා මැණිකේ ‘‘මල් වැස්සා රජ මහ වෙහෙර’’ට ශී‍්‍ර මහ බෝධියෙන් අංකුර අෂ්ඨ පැලය වැඩිය හැටි කියා දුන්නේය. හීන කථාවක් නොව ඒ සුරංගනා කතාවක්ද නොව පණ ගැසෙන අතීත පුරාවෘතය ජීවමාන ජාන ආත්මයක ගලා යාමකි. සුද්දා මැණීකේ හද පවත සනහා ගැයූ බෝධි පද කවිය හැරී චාල්ස් පර්විස් බෙල් තුල මනමත් පුරාවිද්‍යා ආලයත් ඇති කරන්නේය. ඇගේ පුරාවෘත කවි ගෙත්තමින් හමු වූ ‘‘බුද්ධ මිත‍්‍ර කුමරයා’’ සොයා ගන්නට බෙල් යලිත් වට්ටාරම පන්සලේ ‘‘නදුන් මණ්ඩපය’’ පැදකුණු කරන්නේය. බරට බැදුණු පුස්කොල මිටි මැදින් ඔහුට ‘‘බෝධිවංශය’’ හමුවන්නේය. ඒ ග‍්‍රන්ථ රත්නය මැද තිබුණු දුර්වර්ණ පුස්කොළයකි. එය වට්ටාරම පන්සලේ නායක හිමියන් තබා වට්ටාරමෙ කෑගල්ලේ කවුරුත් මෙතුවක් නොදැක තිබූ පුස්කොළ ලියවිල්ලකි. ලියවිල්ල ලියා තිබුණේ දඹදෙණි සමයේය. ලියවිල්ලට පාදක වී තිබුණේ මැද අනුරාධපුර සමයේ කථාවකි. ඒ කථාව නිසා ගල්බොඩ කෝරළය ගම්වර වූ හැටි ලියැවිල්ලේ රාජ අණය. විනිසුරුකම විහිළුවක් බවත් පුරාවිද්‍යාව ජීවිතය බවටත් බෙල් ශී‍්‍රමතාණන් සිතා ගන්නේ එදාය. නීතියට වඩා ඉතිහාසය සොදුරු සුන්දර ජීවිත සුසුමක් කර ගන්නට මේ සුදු පුත‍්‍රයා සිතා ගත්තේය. ඉතින් ඔහු තෙමේ සියල්ල අත්හැර කෑගල්ලටම ජීවිතය දන් දුන්නේය. ඒ දන් දුන් ජීවිතය නිසා ලක්දිවට පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තුමේන්තුවක් ඇති වූයේය. එතැනින් බිමට වැටි වල් වැදී තිබූ සිංහල සිරිත අබිමන, දිග පළල හා මවිතයෙන් පුදුමයෙන් යලි උදාන වන්නට පටන් ගත්තේය.
තර්ක මිසක සංවේදනා නැති කුතර්ක නීති විශාරද බව මිනිසත්කම නසන වියළි ඉඩෝරයක් බැව් ඔහුට දැනේ. ඔහු මිනිසත්කමෙන් සොබා දහමෙන් මුසු විසිතුරුව දුටු සිංහලේ උදාන යුග සොයා යෑමේ අතීතා ගමනයට පා නගන්නේ මෙහෙමය. මහ බි‍්‍රතාන්‍යයේ උතුරු වෙල්සයෙන් ලක්දිව කෑගල්ලට තමා කැදවූ දෛවය කුමක් දැයි සිතුවේය. කළු කබායත් නීති පුස්තකත් පසෙක තැබූ ඔහුගේ පළමු වෑයම කෑගල්ලට උපත දුන් මිනිසා සොයා යාමය. එබැවින් ‘‘බුද්ධ මිත‍්‍ර කුමාරයා’’ සොයා ගැනීමට නම් පාලි බසත්, සිංහළ බසත්, සකු බසත් යන තුනම ඉගෙන ගත යුතු විය. ඉතින් ඉංගී‍්‍රසි,ගී‍්‍රක,ලතින් ප‍්‍රංශ හා ජර්මන් භාෂා විශාරද මේ මිනිසා සිංහලත්, පාලිත්, සකුවත් ජිවිත පොතේ ජිවිතය කර ගත්තේය. ඔහු පණ ලැබුවේය. කි‍්‍ර:පු 306 උදුවප් මහේ පුන් පොහොදා සිරි ලක සැපත් බුද්ධ මිත‍්‍ර කුමාරයා ඔහුට හමු වන්නේ සිංහළයන්ගේ අතීත පද වාර්තා මැදිනි. පෙලින් පෙළ පද කියවන ඔහු ඒ හා බැදී ඇති ගම් සොයා ගෙන කෑගළු පූරාවෘතය අසමින් ගමින් ගමට ඇවිද ගියේය. ගම් මැද්දේ කදු මැද්දේ ගොවි ගෙවල් ,දිසා ගෙවල්, ආරච්චි ගෙවල් වගේම ආවාස ගෙවල්වල ජීවිතය ඉව කරමින් සොයා යන්නට විය. ඒසේ යමින් කෑගල්ලට උපත දුන් පණ දුන් ‘‘බුද්ධ මිත‍්‍ර කුමාරයා’’ සොයා ගත්තේය. ගැමි කථා රජ කථා වගේම උපමා උපමේය ගී ,ජන කවි, සැළලි ,අස්න, අතර මැද හැම තැනම සිටි බුද්්ධ මිත‍්‍ර කුමරු හමු වන්නේය. කි‍්‍ර:පූ 306 දී බුද්ධ මිත‍්‍ර කුමාරයා සිරි ලකට සැපත් වන්නේය. ඒ තම සොයුරු සමුද්‍ර ගුප්ත සමගය. සමුද්‍ර ගුප්ත , ගුප්ත රාජධාණියේ කිරුළ හිමි කුමාරුය. නමුත් රජ කම අතහැර මහ බෝධීය රකින සිංහළ ජාතිය සුරකින්න ඔහු සිරි ලකට එන්නේය. අයියා රජ කම අතහැර දැමූ ඒ අසිරිමත් රුක් රජාණන් වෙනුවෙන් මල්ලී බුද්ධ මිත‍්‍රද රජ කම අතහැර සිරි ලකට එන්නේ ඒ අනුවය. ගසක් නිසා රජ කම අතහැරු මිනිසෙක් ලොවේ ඇත්නම් ඒ මේ අයියා මළෝය. හැරී චාල්ස් පර්විස් බෙල්ගේ ජිවිතය වෙනස් වන්නේ මේ කථාව නිසාය. දිස්ති‍්‍රක් විනිශ්යකාර ධුරය අතහැර ඉතිහාසය ජිවිතය වූයේ මේ අදහා ගත නොහැකි ඉතිහාස කුමරා නිසාය. අධිරා්‍යවාදීන් ලෙස ඉංගි‍්‍රසීන් සිංහලයන්ගෙන් අපහස විදිද්දී, බෙල් උපහාර ලබන්ගේ ඒකය. එත් කථාව දුකක් වන්නේ බෙල් ගැන සිංහලයන් දන්නේ මොනවාදැයි සිතුණු විටය. තමන්ට හිමි වූ නිතීය එපා වී ඉතිහාසය ජිවිතය කළ මිනිසා සොයාගෙන යන්න ඔහු ඇරඹූ ගමන මුළු ලක් ඉතිහාසයම ගොඩ නැ`ගු ගමන වූයේය. ඒ ගමනින් ගමනක් හදා ගන්න ලක්දිවට යලිත් හැකි වන්නේ ඒකය. එත් ගමන අතර මැද දී ඇද වැටන්නේ හැරි චාල්ස් පර්විස් බෙල් වගේම ඔහුට සිරිලක් බිම මව්බිම තරම් උතුම් කළ බුද්ධ මිත‍්‍ර කුමරුත් අමතක කර ගත් ඉතිහාස බමුණන් නිසාය. බමුණෝ කවදත් ලාභ ලැබීමත් සත්‍ය යටපත් කිරීම ජිවිතය කර ගත් ඇත්තෝය. මෙකළ ලංකවේ ඉතිහාසය ද බමුණන් අතට ගත් ලාභ භණ්ඩයක් සේ විකිනේන්නේය. බුද්ධ මිත‍්‍ර කුමරුගෙත් ශි‍්‍රමත් බෙල් වෙතද සිතුවිළි උදානක් උවමනා එබැවිණි. මන්ද ‘‘බුද්ධ මිත‍්‍ර කුමරු’’ භාරතය අතහැර සිරිලක ජිවිත දුන්නේය. හැරි චාල්ස් පර්විස් බෙල් බි‍්‍රතාන්‍ය අතහැර සිරිලකට ජිවිත දුන්නේය. මෙවන් ජිවිත පුද දුන් මිනිස්කමට කමටහනක් සිංහළයන්ට නැත්තේ මන්ද?.
සූජිත් අක්කරවත්ත
